دوره آموزشی و مهارت افزایی سیاستی در پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و  بازتوانی آسیب دیدگان اجتماعی

Policy Course on Prevention, Control, and Rehabilitation of Social Harms

برنامه مشترک مرکز آموزش‌های آزاد کاربردی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کشور

طراح و مدیر علمی : آقای دکتر حمید بهلولی  استاد مدعو سیاست گزاری عمومی دانشگاه تهران

مدیر اجرایی : خانم دکتر مهشید پدرام، جامعه‌شناس و  پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی

ناظر دوره: آقای دکتر مجتبی امیری رئیس مرکز آموزش‌های آزاد کاربردی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

مقدمه دوره

در دنیای پیچیده امروز، جوامع با چالش‌های متعددی مواجه هستند که بر سلامت، امنیت، و رفاه اجتماعی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. انواع آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، فقر، نابرابری‌های اجتماعی، تبعیض طبقاتی و ….  از مهم‌ترین چالش‌های رو به تزاید جهان معاصر، برای جوامع به شمار می‌روند. در این راستا مدیریت آسیب‌های اجتماعی نیازمند رویکردهای نوآورانه در سیاست‌گذاری برای پیشگیری، کنترل، کاهش و بازتوانی افراد آسیب‌دیده می‌باشد.

دانش سیاست‌گذاری برای سیاست‌گذاران از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا تصمیمات و سیاست‌های اتخاذ شده توسط آن‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر عملکرد جوامع دارند. سیاست‌گذاری از دو مسیر بر کاهش یا افزایش آسیب‌های اجتماعی تأثیر می‌گزارد. شایان ذکر است که سیاست گزاری غیر علمی و ناکارآمد در حوزه‌های عمومی از جمله  سیاست‌های خارجی، داخلی، اقتصادی- معیشتی، فرهنگی و اجتماعی می‌تواند خود باعث بروز و یا تشدید مشکلات و آسیب‌های اجتماعی باشد. به همین دلیل، دانش سیاست‌گذاری نقش حیاتی در شناسایی، طراحی، و اجرای راهکارهای مؤثر و پایدار برای مواجهه با چالش‌های اجتماعی ایفا می‌کند. این دانش به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا با استفاده از رویکردهای مبتنی بر شواهد واقعی و تجربیات بشری، سیاست‌هایی را طراحی و پیاده‌سازی کنند که نه تنها از بروز و شیوع آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کنند بلکه در جهت بازتوانی و بهبود شرایط زندگی افراد در معرض آسیب و یا آسیب‌دیده نیز گام بردارند. بخش قابل توجهی از آسیب‌های اجتماعی ناشی از ضعف دانش سیاست‌گذاران، و در نتیجه ناکارآمدی یا شکست در اجرای سیاست‌های عمومی معیوب در حوزه‌های توسعه‌ای است. این آسیب‌ها می‌توانند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق افزایش فقر، نابرابری‌های اجتماعی، یا تبعیض‌ها ایجاد شوند و نه تنها بر زندگی فردی افراد تأثیر منفی بگذارند بلکه به‌طورکلی بر سلامت اقتصادی و پایداری اجتماعی کشورها نیز اثر بگذارند. ازاین‌رو، آموزش سیاست‌گذاری به سیاست‌گذاران خصوصاً در حوزه اجتماعی و همچنین افزایش قابلیت طراحی و اجرای سیاست‌های مؤثر برای پیشگیری، کنترل، کاهش و بازتوانی از این آسیب‌ها و تحلیل پیامدهای سیاست، از اولویت‌های توسعه‌ای جوامع امروزه محسوب می‌شود.

همچنین سیاست‌گذاری در حوزه آسیب‌های اجتماعی در جهت پیشگیری، کنترل، کاهش و بازتوانی افراد آسیب‌دیده، نیازمند دانش مربوطه است و بدون آموزش سیاست‌گذاران این حوزه، نتایج سیاست‌های اتخاذ شده نه تنها مطلوب نبوده بلکه گاها بسیار خطرآفرین و آسیب‌زا خواهند بود. لذا فقدان دانش سیاست‌گذاری در حوزه اجتماعی، توسعه اجتماعی را دچار سیکل معیوب نموده و از هر دو مسیر، موجب افزایش بروز و شیوع آسیب‌های اجتماعی می‌گردد.

از منظر فلسفی، سیاست‌های اجتماعی و راهکارهای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی باید مبتنی بر اصول اخلاقی، عدالت اجتماعی، و احترام به حقوق و کرامت انسانی استوار باشند. تمرکز بر این اصول نه تنها به ارتقاء کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی کمک می‌کند بلکه به تقویت همبستگی و مشارکت اجتماعی و ایجاد جوامعی پایدارتر و عادلانه‌تر و در نهایت افزایش سطح سرمایه اجتماعی جامعه نیز منجر می‌شود. در نهایت، سیاست‌گذاری مؤثر و علمی در حوزه‌های اجتماعی نه تنها به مقابله با گسترش و شیوع روزافزون آسیب‌های موجود می‌پردازد بلکه زمینه‌ساز توسعه و پیشرفت همه‌جانبه جوامع نیز می‌شود.

دوره بلند مدت سیاست گذاری برای پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و بازتوانی آسیب دیدگان اجتماعی با هدف افزایش و تقویت دانش سیاست‌گذاری اجتماعی در کشور و افزایش قابلیت و توانمندی سیاست‌گذاران در بخش های دولتی، خصوصی و خیریه که  خصوصاً در جهت  کاهش آسیب‌های اجتماعی تلاش می کنند، در قالب همکاری بین بخشی فی مابین دانشکده مدیریت دانشگاه تهران  و دپارتمان آموزشی بنیاد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کشور و با بهره مندی از رویکرد دانش بین ساحتی در قالب دو دوره 9 ماهه DBA   و 6 ماهه MBA طراحی گردیده است.

تمامی دست اندرکاران در سازمان‌های سیاست‌گذار، برنامه‌ریز، ناظر و اجرایی دولتی و شرکت‌های خصوصی مطالعاتی، پژوهشی، مشاوره‌ای، اجرایی و سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه در حوزه‌های سیاست‌گذاری اجتماعی و خصوصاً آسیب‌های اجتماعی این دوره آموزشی را بسیار اثربخش و با بالاترین استانداردهای ممکن خواهند یافت و برای گذراندن آن دعوت می‌شوند.

گواهینامه پایان دوره توسط دانشکده مدیریت دانشگاه تهران صادر خواهد گردید.

نکات کلیدی در طراحی کورس و روش اجرا

کورس DBA در موضوع سیاست گزاری برای پیشگیری،کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی که در 350 ساعت و از طریق 9 ماجول مختلف ارائه می‌شود، یک پاسخ استراتژیک به این نیاز است. این دوره آموزشی به‌طور خاص با هدف ارتقاء دانش و مهارت‌های لازم برای فراگیران در جهت شناسایی، تحلیل، و ایجاد راهکارهای سیاستی پایدار و کارآمد در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی طراحی شده است. تمرکز این دوره بر سیاست‌گذاری آگاه از شواهد و مبتنی بر دانش علمی، امکان مقایسه و تطبیق تجربیات بین‌المللی با وضعیت خاص ایران را فراهم می‌آورد. با تمرکز بر شواهد علمی و تطبیق تجربیات بین‌المللی با شرایط خاص ایران، این دوره به شکل‌گیری درک جامع و عمیق از سیاست‌های مؤثر در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش امنیت اجتماعی می‌پردازد. این کورس DBA می‌کوشد تا با ارائه دانش تخصصی و عملی در 9 ماجول مختلف،  (کورس MBA  با شش ماجول ) فراگیران را با مهارت‌های سیاست‌گذاری عمومی، سیاست‌گذاری و تحلیل سیاست‌های اجتماعی، اصول توسعه اجتماعی، و فاکتورهای مؤثر بر بروز و شیوع آسیب‌های اجتماعی از جمله سیاست‌گذاری معیوب و تأثیرات فضای مجازی، اعتیاد به مواد مخدر و الکل، راهکارهای ارتقاء سلامت عمومی، حفاظت از محیط‌زیست، و اصول توسعه اجتماعی آشنا سازد.

ماجول‌‌های دوره به گونه‌ای طراحی شده‌اند که پوششی جامع از مباحث کلیدی مرتبط با آسیب‌های اجتماعی را ارائه دهند. از مفاهیم و مهارت‌های سیاست‌گذاری عمومی گرفته تا اثرات امنیت اجتماعی،  فضای سایبری، اعتیاد، فقر، سلامت عمومی، امنیت زیستی و محیط‌زیست، و نهایتاً توسعه پایدار، تا راهکارهایی چون تقویت برنامه‌های پیشگیرانه، تقویت نهادهای اجتماعی، کاهش نابرابری‌های اجتماعی و تقویت نظام عدالت کیفری در ماجول‌ها بحث و بررسی می‌شود. هر ماجول از چشم اندازی متفاوت (اما در یک مجموعه بهم پیوسته مثل یک پازل) به عنصری کلیدی در درک و مدیریت آسیب‌های اجتماعی می‌پردازد. این دوره، ضمن ارائه دیدگاه‌های نظری، بر کاربردی کردن مفاهیم از طریق مطالعه موردی، کارگاه‌های حل مسئله، و فعالیت‌های رول پلینگ تأکید دارد. در اجرای این دوره آموزشی از توان علمی و دانشی بسیاری از دپارتمان‌های آموزشی و مراکز تحقیقاتی و اساتید برجسته کشور حسن استفاده به عمل می‌آید. رویکرد مهم  و متفاوت این کورس در چهارچوب حکمرانی متریک در استفاده از شاخص‌های هر حوزه موردبررسی به‌صورت تحلیلی و مقایسه‌ای در سراسر دوره آموزشی و خصوصاً در کارگاه‌های تحلیل سیاست شامل تحلیل داده‌ها، مقایسه و تجزیه‌وتحلیل، کاربردی سازی در تمرین‌های گروهی، استفاده از موارد مطالعاتی و بازخورد و بحث خواهد بود.

با توجه به گسترش روزافزون آسیب‌های اجتماعی و تأثیرات آن‌ها بر جامعه، اهمیت این دوره به‌عنوان یک فرصت منحصربه‌فرد برای متخصصان، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به حوزه سلامت اجتماعی به شمار می‌آید تا با آخرین رویکردها و ابزارهای موجود برای مواجهه با این چالش‌ها آشنا شوند. آموزش‌های ارائه‌شده در این دوره، فراگیران را قادر می‌سازد تا به‌طور مؤثری در تدوین و اجرای سیاست‌های اجتماعی مشارکت کنند و بدین ترتیب به ارتقاء سطح سلامت و پایداری در جامعه کمک نمایند. از این منظر، این کورس نه تنها به افراد و سازمان‌های فعال در حوزه‌های مربوطه ارزش‌افزوده ارائه می‌دهد، بلکه به‌عنوان یک الگو برای توسعه مشابه دوره‌های آموزشی در کشور نیز قابل‌استفاده است.

7 ماجول طراحی شده برای کورس MBA با موضوع “سیاست‌گذاری برای پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و بازتوانی آسیب دیدگان اجتماعی “

• ماجول اول: مفاهیم و مهارت‌های سیاست‌گذاری عمومی.
•  ماجول دوم: سیاست‌گذاری اجتماعی و سیاست‌های اجتماعی.
•  ماجول سوم: نقش و ارتباط سرمایه اجتماعی با آسیب‌های اجتماعی.
•  ماجول چهارم: نقش دوسویه فضای مجازی، اینترنت و سوشیال مدیا در آسیب‌های اجتماعی
•  ماجول پنجم:سیکل معیوب آسیب‌های اجتماعی با اعتیاد به مواد مخدر، دخانیات و الکل
•  ماجول ششم: آسیب‌های اجتماعی مرتبط با فقر و نابرابری‌های اجتماعی.
•  ماجول هفتم: سیاست‌های سلامت عمومی و مهارت‌های اجتماعی.

هر ماجول به بررسی جامع یک حوزه خاص از آسیب‌های اجتماعی و راهکارهای موجود برای مدیریت و کاهش اثرات آن‌ها می‌پردازد. در هر ماجول، بخشی برای مطالعه شاخص‌های آن ماجول و مقایسه تطبیقی شاخص‌ها با کشورهای منطقه مدیترانه شرقی و میانگین جهانی اختصاص داده شده است. سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد، نکته کلیدی در این کورس است که در کشورهای با درآمد متوسط و کم، مثل ایران اجرا خواهد شد و موضوعات با مشکلات ایران مرتبط هستند. شیوه‌های تدریس شامل لکچر، تحلیل موردی، کارگاه‌های حل مسئله و بازی نقش با استفاده از سناریوهایی است که بعداً نوشته می‌شوند.

 هر کلاس 2 ساعت، هر ماجول حدودا 16 موضوع کلاسی، به‌صورت لکچر یا تحلیل موردی

برای هر درس در هر ماجول استاد مربوطه می‌بایست لیست شاخص‌های موردبررسی خود را اراِئه نماید. مجموعه  انتخابی شاخص‌های هر ماجول در کارگاه پایانی ماجول توسط استاد برجسته تجزیه‌وتحلیل نهایی خواهد شد.